Tarihî Kıpçak Türkçesinde Kullanılan Eşya ve Alet Adlarının Art ve Eş Zamanlı Olarak İncelenmesi
(The Diachronic and Synchronic Analysis of the Names of the Items and Tools Used In Historical Kipchak Turkish )

Yazar : Serdar ÖZDEMİR    
Türü : Araştırma Makalesi
Baskı Yılı : 2022
Sayı : 2(2)
Sayfa : 148-182
Doi : 10.47834/utoad.42
592    408


Özet

Kıpçak Türkçesinde Kullanılan Eşya ve Alet Adlarının Art ve Eş Zamanlı Olarak İncelemesi” adlı çalışmamızda, günlük hayatta kullandığımız eşya ve alet adlarının yüzlerce yıllık zaman dilimi içerisinde geçirdiği değişim ve gelişimler Kıpçak Türkçesi Sözlüğü esas alınarak art ve eş zamanlı bir incelemeye tabi tutulmuştur. Makalemizde öncelikli olarak tarih? ve günümüz Kıpçak Türkçesi ve dönem eserleri hakkında kısa bir bilgilendirme yapılmış ardından tarih? Kıpçak Türkçesinde tespit edilen eşya ve alet adlarını temsil eden kelimeler yirmi madde hâlinde (bazı maddeler kendi içerisinde de alt başlıklara ayrılmıştır) sınıflandırılmıştır. Her madde başında öncelikli olarak kelimenin tarih? Kıpçak Türkçesindeki kullanımı tespit edilmiş ardından da Andreas Tıetze’nin “Tarihi ve Etimolojik Türkiye Türkçesi Lugatı”, Sir Gerard Clauson’un “An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth-Century Turkish”, Hasan Eren’in “Türk Dilinin Etimolojik Sözlüğü” ve Marcel Erdal’ın Old Turkic Word Formation A Functional Approach to the Lexicon gibi eserler baz alınarak sözcüğün etimolojik gelişimi tahlil edilmiştir. Ayrıca tespiti yapılan her bir sözcüğün tarihsel süreç içerisinde geçirdiği değişim ve gelişimler Türk dilinin Köktürk, Uyğur, Karahanlı, Harezm, Çağatay, Eski Anadolu ve Osmanlı sahaları esas alınarak incelenmiştir. Son aşamada ise kelimelerin Kazakça, Kırgızca, Karayca, Karakalpakça, Karaçay-Malkarca, Kumukça, Tatarca ve Başkurtça gibi günümüz Kıpçak grubu Türk lehçeleri ile Türkiye Türkçesindeki kullanımlarına yer verilmiş, sözcüklerin Türkiye Türkçesindeki kullanımlarında Türk Dil Kurumu tarafından yayımlanan Türkçe Sözlük ile Tarama ve Derleme Sözlükleri esas alınmıştır. Yapmış olduğumuz bu çalışmanın bazı eşya ve alet adlarının tarih? Kıpçak Türkçesindeki kullanımlarının tespiti ve mevcut kelimelerin günümüz Kıpçak grubu Türk lehçeleri ile Oğuz grubu içerisinde yer alan Türkiye Türkçesindeki mevcudiyetlerine yer vermesi açısından önem arz edeceği kanaatindeyiz.



Anahtar Kelimeler

Tarih? Kıpçak Türkçesi, Günümüz Kıpçak Grubu Türk Lehçeleri, Eşya ve Alet Adları, Etimoloji, Kültür Tarihi



Abstract

It has been subjected a diachronic and synchronic analysis that the changes and developments of the name of the items and tools that we use in our daily life for hundres of years based on Kipchak Turkish Dictionary in our study called "The Diachronic and Synchronic Analysis of the Names of the Items and Tools used in Kipchak Turkish". Primarily, it has been informed a brief information about historical and contemporary Kipchak Turkish and the works of periods, subsequently, the words represent the names of the items and tools identified in historical Kipchak Turkish have been classified into twenty articles (Some articles have been divided into sub-headings as well.) in our article. At the beginning of each article, primarily, it has been identified the usage of the word in the historical Kipchak Turkish, subsequently, the etimological development of the word has been analyzed based on the works Andreas Tietze's "Historical and Etymological Turkey Turkish Dictionary", Sir Gerard Clauson's “An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth-Century Turkish”, Hasan Eren's “Türk Dilinin Etimolojik Sözlüğü (The Etimological Dictionary of Turkish Language” and Marcel Erdal's "Old Turkic Word Formation A Functional Approach to the Lexicon". Furthermore, the changes and developments that each word detected have undergone in the historical process has been examined based on the fields Göktürk (First Turkic Khaganate) Uighur, Karakhanid, Khorezm, Chagati, Old Anatolian and Ottoman. Lastly, it has been researched that the usages of the words in modern the Kipchak group Turkish dialects such as Kazakh, Kyrgyz, Karay, Karakalpak, Karachay-Balkar, Kumuk, Tatar and Bashkir and based on Turkish Dictionary published by the Turkish Language Association Scanning and Lexicon Dictionaries in the usages of the words in Turkish. We believe that this study will be important in terms of determining the usage of some of the names of items and tools in the historical Kipchak Turkish, and the presence of existing words in modern Kipchak group Turkish dialects and Turkish, which is included in the Oghuz group.



Keywords

Historical Kipchack Turkish, Modern Kipchack Group Turkish Dialects, Names of the items and tools, Etimology, Cultural History.